A.A. Słudskij
W rozległym Kazachstanie.
(zbiór)
Wydawnictwo „Kajnar”
Ałma-Ata – 1965 r.

(…)
Eksterier tazy. Wśród wielu myśliwych do dzisiaj rozpowszechnione jest fałszywe wyobrażenie o wartości rasowego psa myśliwskiego. Mówią: „nieważne, jak wygląda mój pies i jakie jest jego pochodzenie, byle by dobrze pracował”. Tacy myśliwi nie wiedzą, że określone cechy przekazywane są potomstwu jedynie u psów czystej krwi, gdyż rasowe zwierzęta, na przykład tazy, mają tylko jemu właściwe cechy wyglądu, które równocześnie unaoczniają jego przydatność polową. Myśliwi powinni pamiętać, że to pośród tazy czystej krwi, których hodowlą zajmowano się kilka tysięcy lat, najczęściej spotyka się psy, posiadające wspaniałe cechy myśliwskie. Dlatego każdy myśliwy powinien przyłożyć wszelkich starań, by nabyć dla siebie tazy czystej rasy i hodować jedynie dobre psy tej rasy, takie których pochodzenie jest znane, i które posiadają budowę, świadczącą o polowej przydatności. Każda rasa psów ma swoje cechy zewnętrzne odróżniające ją od innych, nazywane eksterierem, dlatego przy wyborze tazy, którego pochodzenie nie jest znane, przede wszystkim należy zwrócić uwagę na jego wygląd.
Tazy kazachski jeśli chodzi o wzrost, jest mniejszy od charta rosyjskiego oraz charakteryzuje się lżejszą budową. Jego głowa jest sucha, wąska, stopniowo zwężająca się w kierunku nosa. Kufa - część głowy od końca nosa do przełomu – w okolicy czoła powinna być prosta lub lekko zagięta, równa, bez zagłębień i bruzd. Przy długości głowy 20-25 cm, kufa – 10-11 cm.
Szczęka i żuchwa tazy są proste, dobrze rozwinięte, z mocnymi, zdrowymi zębami. Żuchwa, jeśli jest krótsza od szczęki (tyłozgryz), jest wadliwa i osłabia zgryz, podobnie jak i za długa żuchwa (przodozgryz).
Psy o czarnej maści mają nos czarny, a jasnej – ciemno korzenny. Nieprawidłowo pigmentowany nos albo bardzo jasny – jest nietypowy i wadliwy.
Oczy – duże, ciemno piwne, niemal czarne, czasem wypukłe, ich obrys jest owalny, powieki ciemne.
Kształt uszu i stopień ich osadzenia ku dołowi – jest najlepszym wskaźnikiem tazy czystokrwistych a przy okazji odróżnia tego psa od charta rosyjskiego i mieszańców w różnych pokoleniach. Jego uszy są długie (12-14 cm), wiszące, bardzo podobne do uszu setera. Są pokryte długą jedwabistą sierścią (burkami). Sierść na uszach ma długość 5-8 cm, na końcu układa się w niepełen lok. Ucho małe lub niezwisające świadczy o nierasowości psa.
Szyja – płaska, u jednych psów jest krótsza i mocniejsza, u drugich – dłuższa i zagięta (szyja łabędzia). Krótka, mocna szyja jest bardziej pożądana.
Ramiona – ukośnie ustawione, z dobrze rozwiniętymi mięśniami, czym szerzej rozstawione końce łopatek, tym lepiej.
Kończyny przednie powinny być stawiane równolegle, tak też powinny być ustawione łokcie, a nie obrócone na zewnątrz lub do wewnątrz. Stopa tazy jest wąska, sucha, podobna do przedniej łapy zająca. Pomiędzy palcami rośnie długa, miękka sierść, dzięki czemu stopa wydaje się duża.
Klatka piersiowa tazy nie jest wyjątkowo szeroka. Patrząc na psa od przodu, jego cały tułów powinien mieścić się w zarysie tylnych kończyn.
Żebra beczkowate. Jeśli w myślach rozciąć psa wzdłuż żeber w poprzek, płaszczyna przekroju powinna mieć kształt nieco wyciągniętego serca, a nie owalu (kształt jajowaty). Klatka piersiowa opuszczona głęboko, stępka klatki piersiowej znajduje się nieco poniżej łokcia kończyn przednich. Żebra przechodzą w podkasanie (brzuch) stopniowo.
Grzbiet szeroki, mocny, prosty lub lekko wygięty (u psów). Zad i miednica powinny być wyjątkowo wytrzymałe. Ich siłę określa się odcinkiem pomiędzy kolcami biodrowymi (wypukłościami kości miedniczej). Czym jest to większy odcinek, tym lepiej. U dobrych psów jest to dokładnie 8-9cm (szerokość dłoni). Ważna także jest długość miednicy. Czym większy odcinek dzieli kolce biodrowe od nasady ogona, tym lepiej.
Podkasanie (brzuch) podciągnięte, nie zwisa i nie odstaje na boki (brzuch pękaty). Takie wady dopuszczalne są jedynie u starych suk, które w ciągu swojego życia miały wiele miotów.
Kończyny tylne nieco odstawione ku tyłowi i jedynie lekko zagięte w stawach skokowych, nie powinny być podstawione. Jeśli stawy skokowe są ustawione blisko wobec siebie, a łapy są obrócone na zewnątrz, to taką postawę kończyn nazywamy krowią a przeszkadza ona psom w szybkim biegu. Za równie niekorzystny stan należy uznać, gdy tylne kończyny obrócone są palcami do wewnątrz – postawa zbieżna.
Na udach powinny być dobrze rozwinięte mięśnie. Czym większe i twardsze, tym pies biegnie szybciej i tym lepiej rzuca się na ofiarę.
Ścięgna (cięciwy), łączące mięśnie kończyn tylnych ze śródstopiem, powinny być grube, naprężone, a miejsca ich przyczepu okrągłe.
Śródstopia kończyn tylnych długie z wygięciem.
Stopy kończyn tylnych – z długimi, ściśle przylegającymi do siebie palcami (łapa zajęcza). Kiedy pies stoi na równym terenie, opiera się o palce.
Ogon – cienki, z niewielkim piórem. Zagięty szablasto i za zwyczaj podwija się między nogami psa. Często jego sam koniec zwija się w niewielki pierścień. Cały ogon zwinięty w pierścień, odchylony na bok i bez pióra (długi włos, zwisający z dolnej części ogona), świadczy o nierasowości psa.
Sierść tazy jest delikatna, jedwabista, ściśle przylegająca. Jej długość na bokach 2-3, 5 cm. Podszerstek niezbyt gęsty. Długa sierść dobrze rozwinięta na uszach, pokrywająca je z wierzchu, na tylnej stronie wszystkich kończyn oraz na ogonie, układa się w pióro. Krótka i gęsta sierść (jak u pointera) lub długa i gęsta (jak u owczarków południowych) świadczy o tym, że pies nie jest czystej rasy.
Charakterystyczne umaszczenie psa – gliniasto-płowy lub gliniasty. Mniej typowe umaszczenie – brudno biały, rudy z czarnym nalotem na grzbiecie, brudno biały z szarymi znaczeniami, czarny i czarny cętkowany.

Myśliwskie zalety tazy. Podstawową cechą w swojej pracy, którą powinien posiadać tazy, to szybki bieg (żwawość). Jeśli pies podczas polowania nie może dogonić lisa, dla myśliwego jest on nieprzydatny. Charty rosyjskie dystans 360 m średnio przebiegały z prędkością 18 m/sek, a miejscami 20 m/sek. U niektórych psów w momencie skoku prędkość dochodziła 25 m/sek. Tazy natomiast, według naszych obserwacji, biegały szybciej niż charty rosyjskie. Warto zaznaczyć, że prędkość zająca rusaka – 16 m/sek, dżejrana – 25 m/sek, a dobry tazy nierzadko dogania te antylopy. Wolniej biega lis, ale on jest bardzo zwrotny.
Prędkość biegu psów zależy w znacznym stopniu od indywidualnych cech, dlatego też starzy charciarze dzielili charty według prędkości biegu na cztery typy:
Pies bystry lub rączy – dogania i łapie lisa prawie w dowolnych warunkach.
Żwawy – taki pies dogania psa niemal na dowolnym podłożu i w sprzyjających porach roku.
Ciągliwy – łapiący zwierzę dzięki długiej pogoni, mniej pożądany typ.
Tępy – nie mogący dogonić żwawe zwierzę, przydatny co najwyżej do polowania na młode lisy i zające.
Z opisanych typów, najlepszym jest – chart rączy. Ale, żeby pies stał się dobrym myśliwym, żwawość nie wystarczy. Powinien być cięty wobec zwierzyny, po rozpoczęciu za nią pogoni, nie ustępuje, zanim jej nie złapie. Kolejną ważną cechą jest skoczność, zdolność tazy, by w końcu pogoni wykonać kilka błyskawicznych podskoków i by schwytać zwierzę. Ważną cechą dla tazy jest koordynacja ruchów lub zwrotność podczas biegu, gdyż często musi gonić za ofiarą w zagajnikach i po nierównym terenie, a lis i zając biegające po piasku są bardzo zwrotne i, kiedy za nimi gonią, często wykonują nieoczekiwane zwroty, rzucają się w krzaki itd. Goniąc zwierzę w krzakach, tazy często podnoszą się na tylnych nogach, żeby rozejrzeć się wokół.
Pies nie może być lękliwy. Niejednokrotnie można było obserwować, gdy tazy, po dogonieniu dużego lisa, bał się go złapać i odskakiwał na bok, kiedy ten obracał się w kierunku goniącego. W zasadzie, większość tazy boi się wilczyc.
Żeby nie zniszczyć skórkę podczas łapania, tazy powinien dobrze chwytać w jednym miejscu i łapać za szyję. Cenione są wytrzymałe (wytrwałe) psy, z którymi można polować przez cały dzień i kilka dni pod rząd. Wytrwałość w znacznej mierze można osiągnąć regularnym treningiem psa, wzmacniającym przed początkiem sezonu myśliwskiego. Myśliwi kazachscy cenią tazy, o dobrym węchu, szczególnie w górnym wietrze, które same poszukują zwierza, idą po jego śladzie. W obecnych czasach to bardzo ważna i przydatna cecha psa, która starym rosyjskim charciarzom wydawała się wadą. Charty, poszukujące zwierzę węchem (tropowce), a nie wzrokiem, wybrakowywali. Problem w tym, że w dawnych wiekach charty przyuczano do polowań kompleksowych, podczas których za pomocą psów gończych poszukiwano zwierza i wystawiano go na odkrytym polu, poczym szczuto go już chartami. Dla myśliwego przemysłowego kompleksowe polowania z zastosowaniem wielu psów różnych ras jest niedostępne, dlatego też jest ważne, by tazy same mogły szukać zwierzę i nie tylko za pomocą wzroku, ale przede wszystkim węchem. Poza tym, z tazy często polują dolnym wiatrem, gdyż w południowych regionach Kazachstanu nierzadko nie ma jeszcze śniegu w grudniu i nie leży bez przerwy przez całą zimę. Przy braku śladów na śniegu, myśliwy jest słabym pomocnikiem psa w wyśledzeniu zwierzęcia. Niektóre tazy, po zaduszeniu zwierzęcia, podają (aportują) je swojemu panu. Tę cechę należy rozwijać u tazy, gdyż umożliwi ona polowanie na piechotę i rozszerza sposób jego zastosowania w przemyśle i sporcie.
Tak to, dobry tazy powinien mieć około ośmiu cech myśliwskich: żwawość biegu, skoczność, ciętość wobec zwierza, zwrotność, wytrwałość, uchwycenie w jednym miejscu, dobry węch. Z czasem do tych zalet dodać można aportowanie lub głoszenie przy uchwyceniu większej zdobyczy.
(…)

tłumaczenie z rosyjskiego: Marcin Błaszkowski