Aktualności     Nasza hodowla     Sukcesy     Mioty     Czytelnia     Galeria     Varia     Linki     Księga gości     Kontakt

Historia wzorca i nazwy rasy

Dla opisania eksterieru każdej z ras konieczny jest wzorzec. Wzorzec jest zazwyczaj pisany przez kynologów zajmujących się rasą w kraju pochodzenia. Historia wzorca dla tazy jest i zawiła, i interesująca. Ponadto jest to historia, która nie dobiegła swojego końca.

Na trudności w tej materii napotykamy już w hipotetycznym nagłówku wzorca – czyli w nazwie rasy. Wzorzec można uznać za definicją rasy, czyli rozwinięciem jej nazwy. W przypadku tazy sprawa jest o tyle skomplikowana, że ani nazwa rasy, nie jest ostatecznie ustalona, a definicja, czyli tekst wzorca, także ma różne formy.

Słowo tazy w językach turkijskich oznacza chart. Jest zatem słowem o znaczeniu ogólnym, nie odnoszącym się do konkretnej rasy. Z tego względu pojawia się ono w nomenklaturze kilku ras, dla przykładu chart afgański stepowy nazywany jest Khalag Tazi, chart perski saluki przez niektórych autorów także nazywany jest tazi, w szczególności, gdy pochodzi z Iranu, a chart rosyjski w Kazachstanie nazywany jest Orus Tazi. Na potrzeby tego artykułu uznaję, że tazy jest orientalnym chartem z Azji środkowej – w szczególności z Kazachstanu, Uzbekistanu oraz Turkmenistanu.

W 1947 r., kiedy Ministerstwo Gospodarki ZSRR wydało rozporządzenie o tym, że każda z republik powinna hodować swoją własną rasę, pojawił się pomysł, by Kazachstan, Uzbekistan oraz Turkmenistan hodowały znanego z tych terenów charta. Jako że psy z tych terenów były one aż tak odmienne w typie, ujęto je w całość za pomocą jednego wzorca, zaznaczając jedynie niewielkie różnice widoczne w populacji turkmeńskiej.

Na potrzebę jednolitego wzorca, należało nadać jednorodną nazwę rasy, którą ów wzorzec miał definiować. Pojawił się pomysł – chart środkowoazjatycki tazy. Jest to nazwa, która wpisuje się w konwencję nadawania nazw rasom chartów z innych stron świata: chart hiszpański galgo, chart rosyjski borzoj, chart arabski sloughi, itp., gdzie ostatni człon podanych nazw także w językach lokalnych oznacza chart. Wadą zaproponowanej nazwy jest to, że jest terminem nietradycyjnym, stworzonym przez rosyjskich kynologów, a więc jest obcy kulturowo dmieszkańcom Azji Środkowej. Podkreślę, że charty tazy hodowano w obszarze kulturowym, który nie miał kontaktu z językiem rosyjskim do XIX w., a przynajmniej nie miał kontaktów na tyle powszechnych, by zauważyć jego znaczący wpływ na kulturę narodów azjatyckich – właśnie stąd obcość nowej nazwy. Dzisiaj nazwa chart środkowoazjatycki przyjęta jest w większości krajów, w których tazy jest wystawiany i hodowany, ale przeciwko niej opowiadają się kraje pochodzenia, gdyż na etapie emancypacji narodowej, każdy z nich chce podkreślić swoją odrębność. Czasem dochodzi do animozji wśród środkowoazjatyckich kynologów, ponieważ każdy z krajów dąży mniej, czy bardziej skutecznie, do przypisania sobie rasy na wyłączność. I tak w Kazachstanie mówi się o kazachskim tazy, w Turkmenistanie o turkmeńskim tazy, a w Uzbekistanie – ze względu na bardzo znikomą populację – mówi się o tazy w typie kazachsko-uzbeckim.

Równie ciekawie, jak kształtowanie się nazwy rasy, prezentuje się historia definicji, czyli tekstu wzorca.

Pierwszym tekstem, który może uchodzić za pierwowzór wzorca tazy jest tekst napisany przez Arkadego A. Słudskiego, umieszczony w książce Chart azjatycki tazy i polowanie z nim, wydanej w Kazachstanie w 1939 r.. Tekst ten był później publikowany, między innymi w latach sześćdziesiątych XX w. w nowym wydaniu tego dzieła. Tradycyjnie nie nazywa się tego tekstu "wzorcem" ale właśnie "eksterierem tazy". Warto podkreślić, że Słudski był myśliwym, a nie kynologiem, a jego prace opierały się na spostrzeżeniach psów, do których miał dostęp na terenie ZSRR, w szczególności w Kazachstanie. Nie konfrontował swoich wniosków z populacją saluki, która była za szczelnie zamkniętymi granicami, więc jego prace należy uznać za całkowicie oryginalne. Ponadto wszystkie jego pisma są fundamentem dla tazy jako rasy, odmiennej i niezależnej wobec innych, zdefinowanej w zakresie nie tylko eksterieru, ale także w zakresie użytkowości.

Kolejnym tekstem, ważnym historycznie, ale już o mniejszym znaczeniu w hodowli tazy jest fragment książki E. I. Szereszewskiego Charty i polowanie z nimi wydanej w Moskwie w 1963 r. Autor omówił w tekście zasady odchowu, hodowli, szkolenia chartów w ogóle oraz ujął wszystkie rasy występujące na terenie ówczesnego ZSRR w szczególe. Wśród tych ras, omówił tazy, powtarzając w skrócie eksterier tazy ustalony przez Słudskiego. Prawdopodobnie najznaczniejszym aspektem tej publikacji jest to, że tazy jest potraktowany na równi z innymi chartami hodowanymi i używanymi do polowań na terenie ówczesnego Związku Radzieckiego.

Nową perspektywę dla rasy wyznaczył jednak pierwszy wzorzec, który i dzisiaj, mimo różnic w konstrukcji przyjętych w FCI, za taki mógłby uchodzić. Został on napisany w 1959 r. przez radzieckich kynologów i w ostatecznej formie przyjęty na terenie całego dawnego Związku Radzieckiego. Wnoszono do niego od czasu, do czasu nieznaczne poprawki, a tekst obowiązywał aż do rozpadu ZSRR.

Rozpad Związku Radzieckiego spowodował, że tazy stanął na rozdrożu, przynajmniej w kwestii formalnej. Rosyjska Federacja Kynologiczna nie czuła się upoważniona do obejmowania swoim patronatem tej rasy, tym bardziej, że w Rosji jest wystarczająco dużo rosyjskich ras nieuznanych przez FCI. Na szczęście powstały związki kynologiczne w Kazachstanie i Uzbekistanie, które mogły zająć się rasą.

Uzbecy podeszli do tematu systemowo; przejrzeli wzorzec z czasów ZSRR i dokonali kilku poprawek - np. uznali, że jest kazachsko-uzbecki typ tazy, podkreślili różnicę tazy turkmeńskiego itp. Dzięki temu nieco unowocześniony wzorzec mógł zostać wykorzystany do oceny psów w ringu. Uzbecy nawiązli kontakty z Rosyjską Federacją Kynologiczną, która uznała, że tekst zaproponowany przez uzbeckich kynologów jest dla niej obowiązujący. Dzięki tej decyzji, wzorzec nazywany zwyczajowo uzbeckim, stał się w ostatnich latach podstawą do oceny i hodowli tazy we wszystkich krajach, gdzie tazy jest uznany, z wyjątkiem Kazachstanu. Wydaje się, że póki co, tylko tym wzorcem należało by się posługiwać.

Kolejnym obowiązkowym tekstem dla osób zainteresowanych tazy jest wzorzec napisany przez kazachskich biologów K. Płachowa i A. Szlestową. Ich wzorzec opisuje tazy w sposób bardzo dokładny, w niektórych miejscach przypomina niemal komentarz do wzorca. Jest to jednak wzorzec, który miał cele nieco inne niż stricte kynologiczne. K. Płachow postanowił rozpropagować rasę, założyć wielkie hodowle i w ciągu kilku lub kilkunastu lat doprowadzić do konsolidacji jednego typu tazy, który miałby być zarejestrowany w FCI jako oddzielna rasa pod nazwą kazachski tazy. Na tę działalność próbował pozyskać fundusze, a żeby tak się stało, prawdopodobne musiał przedstawić dokładny plan i cel pracy hodowlanej a ten tekst może uchodzić za część tych działań. Mimo że nie był, nie jest i nie będzie to wzorzec obowiązujący w hodowli, daje szeroki pogląd na to, czym tazy ma być, choćby w założeniu tego właśnie biologa. Najciekawszym aspektem tego tekstu był postulat, by wybrakowywać tazy o czarnym umaszczeniu. Wzbudziło to wielki opór, gdyż przez niektórych właśnie takie umaszczenie uważane było za najcenniejsze, a przez innych za równie tradycyjne, jak każde inne.

W 2007 r. w Kazachstanie Krajowy Klub Tazy opracował wzorzec rasy, który został ogłoszony na oficjalnej stronie Unii Kynologów Kazachstanu. Niestety wskutek waśni w tej organizacji, wzorzec wciąż ma nikłe zastosowanie, nie jest zaakceptowany nigdzie poza Kazachstanem, choć to akurat ten kraj ma potencjał i możliwości promowania rasy i jej późniejszą rejestrację w FCI. Wzorzec napisany jest już "na modłę" FCI, choć jej autorzy przyznają, że odwoływali się do pierwowzoru - "Eksterieru tazy" Słudskiego, zatem wydaje się, że jest bardzo kunsztownym połączeniem tradycji i nowoczesnych ambicji kazachskich miłośników tazy.

Podsumowując zagadnienie nazw i wzorców - wydaje się, że póki któryś z krajów pochodzenia nie uczyni zdecydowanych kroków mających na celu uznanie rasy przez FCI, warto używać wzorca uzbeckiego oraz nazwy chart środkowoazjatycki tazy. Po pierwsze dlatego, że znikoma populacja znajdująca się w zasięgu hodowców i wystawców w krajach członkowskich FCI wymaga traktowania jej całościowo. Po drugie ze względu na podobieństwo do rozpowszechnionego saluki, zwanego czasem tazy, nazwa przyjęta przez Rosjan pozwala w sposób jednoznaczny rozróżnić te populacje dla dzisiejszych potrzeb.







www.tulpar.pl (c) Marcin Błaszkowski 2008 - Wszelkie Prawa Zastrzeżone
wróć na stronę główną